„`html
Mieczysław Moczar zabiera głos podczas kryzysu marcowego
Po wybuchu protestów studenckich i rozpoczęciu marcowego kryzysu, Mieczysław Moczar przez ponad miesiąc nie wypowiadał się publicznie. Kiedy jednak w końcu zabrał głos, uczynił to przy okazji wywiadu dla Polskiej Agencji Prasowej związanego z „miesiącem pamięci narodowej”, przypadającym w kwietniu. Jego obszerna wypowiedź, szeroko przedrukowana przez prasę regionalną, służyła nie tylko upamiętnieniu historii, lecz miała również wyraźne odniesienia polityczne. Moczar korzystał z narracji historycznej, by zdobywać nowych zwolenników, przedstawiał własną interpretację patriotyzmu i jasno definiował swoich przeciwników, uznając ich wręcz za wrogów polskości.
Według Moczara okres II wojny światowej był czasem wyjątkowego heroizmu i cierpienia narodu polskiego. Podkreślał, że kampania wrześniowa udowodniła niezwykłą odwagę Polaków, a polska armia opierała się najeźdźcy dłużej niż wojska innych pokonanych państw. Akcentował także, że Polska była jedynym narodem w Europie walczącym na tak wielu frontach. W jego wyliczeniu walk rangę równorzędną miały bitwy takie jak Narwik, Tobruk, Monte Cassino, Lenino czy Berlin.
Kombatancka wspólnota i walka z „oszczerstwami”
Moczar akcentował znaczenie jednolitego frontu kombatantów bez względu na polityczne korzenie — AK, AL, BCH, byli więźniowie obozów koncentracyjnych czy żołnierze wszystkich formacji walczących podczas wojny. Wszyscy mieli łączyć się przeciw sile, którą określał jako oszczerców prowadzących kampanię antypolską. Minister ostro krytykował stalinistów, obarczając ich winą za największe prześladowania polskich patriotów i wskazywał, że negowanie polskich tradycji bojowych zaczęło się wraz z pojawieniem się tzw. polityków w oficerskich płaszczach pod koniec wojny, którym przypisywano nieuprawnione roszczenia do przywództwa.
Nie wahał się również kierować nieprzychylnych uwag pod adresem redaktorów encyklopedii PWN, określanych jako żydowscy stalinowcy, których mało obchodzić miały kwestie stanowiące powód do dumy narodowej. Według niego, jedynie osoby rozumiejące i czujące związek z narodem polskim powinny zajmować się interpretacją polskich doświadczeń wojennych.
Reakcje społeczne i skutki wywiadu Moczara
Wywiad wywołał zarówno oburzenie w partii, jak i głosy poparcia wśród społeczeństwa. Uważa się, że Władysław Gomułka źle przyjął odwoływanie się przez Moczara do niekomunistycznych tradycji patriotycznych, jak również eksponowanie wewnętrznych podziałów partyjnych. Z drugiej strony przekaz Moczara mocno przemówił do środowisk kombatanckich i patriotycznych, czego dowodzą liczne listy poparcia. Wielu ludzi wyrażało entuzjazm i ulgę, że po latach doczekało się oficjalnego uznania patriotyzmu i jednoznacznej krytyki tych, którzy w ich oczach szkodzili polskiej tożsamości narodowej.
Opinie przedstawicieli dawnego podziemia były zróżnicowane, ale wielu z nich — zwłaszcza z Armii Krajowej czy obozu narodowego — przyjęło z aprobatą antysyjonistyczne czystki w aparacie państwowym i partyjnym. Moczar dla części tych środowisk wydawał się gwarantem walki z tymi, których obarczano winą za największe represje wobec polskich patriotów, pomimo że sam był wcześniej związany z aparatem bezpieczeństwa.
Patriotyczna retoryka „partyzantów” w społecznym przekazie
Retoryka „partyzantów” Moczara, łącząca motywy patriotyczne i antysemickie, rozszerzała społeczną bazę ruchu. Umożliwiała przyciągnięcie osób wywodzących się z różnych środowisk, ideowo odległych od komunistycznego establishmentu, i eksponowała wątki marginalizowane dotąd w oficjalnej narracji. Heroizm i martyrologia z czasów II wojny światowej stanowiły najważniejsze spoiwo emocjonalne tego przekazu. Antysemityzm, choć niekiedy skrywany, często pojawiał się otwarcie i był przez część społeczeństwa przyjmowany równie entuzjastycznie, co powrót do niekomunistycznych tradycji narodowych.
Cele i konsekwencje działań Moczara
Wzmożona mobilizacja społeczna wokół patriotycznych haseł była wykorzystywana jako narzędzie do przeprowadzenia planowanych przekształceń w strukturach władzy, życiu społecznym i kulturalnym. Moczar i jego najbliżsi współpracownicy, przypuszczalnie szczerze wierzyli, że działają na rzecz wyzwolenia Polski spod obcych, antynarodowych wpływów, co stanowiło istotę teorii o konieczności „unarodowienia” systemu komunistycznego.
To przekonanie znalazło odzwierciedlenie również w innych krajach bloku wschodniego, czego przykładem była sytuacja w Rumunii. Polski model kryzysu marcowego stawał się jednym z elementów szerszego zjawiska oporu wobec elit uważanych za obce i narzuconych przez zewnętrzne siły polityczne.
„`